Ruda to bardzo stara i niegdyś w średniowieczu bardzo znacząca miejscowość. Najstarsza wzmianka źródłowa o Rudzie zawarta jest w Kronice Galla Anonima , który pisze w niej o konsekracji w 1106 r. miejscowego kościoła. Ten romański kościół pod wezwaniem św. Wojciecha z początków XII w. stoi do dziś w centrum Rudy. Z czasów tych datuje się utworzenie parafii rudzkiej, jednej z najstarszych w Polsce. W II połowie XII w. kościół rudzki stał się siedzibą kolegiaty. Bulla gnieźnieńska papieża Innocentego II wymienia w 1136 r. gród rudzki wśród 18 innych grodów kasztelańskich będących na uposażeniu arcybiskupa gnieźnieńskiego.

Siedzibą kasztelanii i stolicą ziemi rudzkiej pozostawała Ruda do 1281 r., kiedy to Henryk IV Probus przeniósł ją do Wielunia . Od tego też czasu gród rudzki zaczął tracić na swym znaczeniu. W 1420 r . arcybiskup gnieźnieński, Mikołaj Trąba przeniósł kolegiatę z Rudy, miejscowości zniszczonej i opustoszałej, nie nadającej się na siedzibę kanoników i prałatów, do ludniejszego i obwarowanego Wielunia, a gród rudzki powoli popadł w ruinę i nigdy już nie odzyskał dawnego znaczenia.